De Inspectie Verkeer en Waterstaat houdt toezicht op de naleving van wetten en regels en handhaaft deze. Dit gebeurt onder meer aan de hand van inspecties, vergunningverlening en kennisoverdracht. Het doel van het toezicht is de kans op ongevallen, milieuvervuiling en verstoorde marktverhoudingen zo klein mogelijk te maken. Taken Inspecteren bestaat strikt genomen uit drie stappen: waarnemen, interpreteren en interveniëren. Waarnemen houdt in dat de inspecteur informatie verzamelt. Met deze informatie wordt vastgesteld of er correct is gehandeld (interpretatie) en of er een vervolgactie wordt ondernomen (interventie). Onder ‘interventie’ valt een dik pakket van maatregelen. Voorlichting geven, bijvoorbeeld, over hoe risico’s te vermijden. Maar ook goed gedrag belonen (door bijvoorbeeld de toezichtlast te verminderen), aanbevelingen doen voor verbetering van materieel of bedrijfsprocessen, en waarschuwingen uitdelen kunnen het sluitstuk vormen van een inspectie. Op overtreding van de regels kunnen sancties volgen, bestuursrechterlijke en strafrechtelijk. Strafmaatregelen variëren van een lichte boete tot en met het stilleggen van een bedrijf. Missie De Inspectie Verkeer en Waterstaat inspireert tot, stimuleert en bewaakt veilige en duurzame water- en transportsystemen.