De Vereniging werd in 1902 opgericht door een groep enthousiaste mensen onder leiding van de heren Blok en Overvoorde, die de kennis van de geschiedenis van Leiden en omstreken wilden bevorderen en het culturele erfgoed beschermen. Dankzij de inzet van de HVOL is menig waardevol, historisch stukje stad bewaard gebleven. 'Oud Leiden' is een actieve gesprekspartner van de gemeente maar zet zo nodig ook bestuurlijke en juridische procedures in indien cultureel erfgoed wordt bedreigd.